Tütünlerin nevi özellikleri

Harmancılığın tanıtımını yaparken, ekspertiz prensiplerini sıralamasında ön planda, “Blender ’in görevlerini, kompozisyonu oluşturan tütünlerin belirtilen neviyatları yansıtıp yansıtmadığını, neviyat sınırlarını, toleranslarını ayrıca da tütün bireylerinin tasnif dereceleri içinde neviyat sınır atlamalarını görmeli vb. faaliyetlerin harmancının görev kapsamındadır” demiştik. Bu işlem, tütünlerin tüm niteliklerini muayenesinden yararlanmak suretiyle nevilerin tanımlanması konusunda yapılan metotlu kalite değerlendirmedir. Bir nevi harmancılıkta tütün nevilerinin ekspertizidir. Ekspertiz işlemi her ne kadar bir sübjektif (nesnel) izlenimi gösteriyorsa da fabrikasyonda kullanılacak yerine göre kalite ayrımının belli bir prensipler dahilinde yapılmasının önemi büyüktür ve her zaman gereklidir. Zira tütünün kalite durumunu değerlendirmede ölçü birimi nevidir.

Ayrı ayrı her nevi kalite değerleri bakımından yanı veya birbirine çok yakın olan yaprak gruplarını temsil etmektedir. Neviler her tütün tipinin ayrı olan özelliklerinin bir kapsamı olarak ta ifade edilebilir.

Dolayısıyla kalite özellikleri birbirinden farklı bulunan tütün yapraklarının farklılık dereceleri göz önünde tutularak belli gruplar halinde toplanması işlemi ayrı nevileri oluşturur. Böylece türlerin kalite bakımından nevilere ayırımı kalite değerlerinin ölçülmesi demektir.

Harman oluşturmada tütünlerin işlenmiş olmaları nedeniyle nevi muayenesini gayet kolaylıkla yapılmasını sağlar. Harmancının ekspertiz işlemi genellikle kabul edilen tütünlerin nevi standartlarına uygunluğu ve bu arada denk ve tongaların yalnız nevilerin kıyaslanmasından ibarettir.

Çünkü tütün muayenesi ve ekspertizde ünite birimi, denk veya tongadır. Harmanlara tütün ünitesi çeşitleri olarak büyük tonga, küçük tonga, İskenderiyekari tarzı ve Rumeli tarzında sunulmaktadır.

Ülkemiz tütünleri başlıca yetiştirildikleri çevre özelliklerine göre değişik ayırımlara tabi tutularak nevilere bölünürler. Örneğin; bazı bölgelerde I den VI kadar nevilere bölümleme işlemi uygulanmaktadır. Bu manipulasyon tarzına göre neviyatlandırmada yaprakları yüksek ve orta kaliteli olan tütün , I-IV arası nevilere bölünür ve buna mahsul denilir. Yaprak tütünlerin düşük kaliteleri ise V-VI arası nevilere bölünür ve buna görmez denir.

Son zamanlarda ülkemizde tütünlerin Amerikan Grad şeklinde nevilere bölünmesi esası kabul edilmiştir. Kanımızca tütünlerimizin Amerikan

Grad tasnif şekli farklı bölgelerde üretilen çeşitli menşelerin doku, renk ve koku vb. niteliklerin tanımlanmasını daha kolaylaştırmaktadır.

Genellikle Türk tipi tütün üreten diğer ülkelerde de Grad şekli neviyatlandırma geçerlidir. Bu yüzden biz de tütünlerimizin harman için ekspertizinde Grad şeklinin tanımını yapacağız

Tütünlerin Grad tarzındaki nevi tasnifi AG , BG , KP , DKP olmak üzere 4 neviden oluşur. Altı nevi işlemeye göre A Grad I-III nevi yaprakların oluşturdukları üstün kaliteli, B Grad ta yaprakların orta kaliteli IV neviyatlı olanlarından ibarettir. Kapa Grad’ında ise V ve VI nevilerden olan yapraklar toplanmıştır. Bu nevilerin ayrı ayrı açıklaması şöyledir.

Amerikan Grad (AG) :

Bu nevi bitkinin üst kısmından başlamak üzere genellikle uç , uç altı, 3.,2.,1. analar ve çok nadir olarak ta iyi gelişmiş ve başarıyla kurutulmuş bazı dip üstü yaprak ellerinden oluşur. Yaprakların boyutu küçük ve ortadır. Renkleri başlıca sarı, açık sarı, açık kırmızı, yani açık renkli ve tonludurlar. Neviyi oluşturan yaprakların dokuları kuvvetli ve kuvvetlice olmakla beraber oldukça esnektir. Üst ellerin yapraklarında salgı ve örtü tüycüklerinin fazla olması nedeniyle balmumu, eterik yağlar, reçinemsi maddeler yoğundur ve menşeyini koku özellikleri tama veya nötre giden bir eğilimle , kısmen taşır. Amerikan Grad nevide yaprak ayası bütünlüğü tam ve yırtıksız, bilhassa arızasız ve hastalıksız olmaları şarttır.

B Grad (BG) :

B.Grad, başlıca 2. ve 1. anaları, kısmen dip üstü ve Amerikan grad’a giremeyecek özellikteki diğer üst ellerin yapraklarını içerir. Yaprakların boyutları küçük, orta ve kısmen büyük olmakla menşeyin renk özelliklerini taşır. Ancak renk tonları derece itibariyle biraz daha koyudur. Sarı ve kırmızı ile bunların açık yeşilimsi nüansları da bu grada dahildir. Doku kuvvetli, kuvvetlice, koku nötr ve istisnai olarak az kokuludur.

Yaprak ayası az arızalı ve çok az hastalıklı olmak suretiyle böyle yaprakların az miktarda bulunması gerekmektedir. Bunların toleransları standartlarımızda belirtilmiştir.

Kappa (KP) :

Kappa ’yı başlıca dip üstü, Amerikan Grad ve B Grad’a giremeyen üst ellerin farklı derece ve boyuttaki yaprakları oluşturur. Kappanın en bariz özelliği renklerin karışık ve genelde yeşil olmasıdır. Yaprakların dokusu ise zayıf, kuvvetlice ve yeşil olması nedeniyle de kabadır. Bu tütünlerde Koku (kötü kokular hariç) vasfı aranmadığı gibi yaprak bütünlüğü de tam ve yırtıklı olabilmektedir. Kappa da arızalı ve hastalıklı özelliğine gelince arızalı ve hastalıklı dip üstü, arızalı ve hastalıklı öbür eller de yaprakları bulunabilir.

Görülüyor ki bu gradın içinde pek çok tolerans sınırları oldukça esnek ve genişletilmiştir. Ancak bu Gradın kullanımında harmancının çok dikkatli ve tedirgin olması gerekir. Zira kappa gradın tütünleri harmanları kötüleştirmektedir. Bunun nedenini bundan daha önce de açıklamıştık.

Dubl Kappa (DKP) :

Bu, Kappa’ya bile giremeyecek nitelikteki tüm elleri içeren karmaşık bir Grad’dır. Dubl kappada ne boyut, ne renk nede doku vasfı aranır.

Bununla beraber yaprak bütünlüğü ve tam ve az yırtıklı olabilmesiyle, çok arızalı ve çok hastalıklı olabilmektedir.

Bu Grad’ında harmanlarda kullanımı keza çok dikkatli ve ancak düşük kaliteli mamul harmanlarında olmalıdır. Çünkü yukarıda da gördüğümüz gibi bu gradı oluşturan tütünlerin dolguluktan başka her hangi pozitif bir tarafı yoktur.

Bu arada tütünlerin çeşitli teknolojik dönemlerinde ve bilhassa işlemleri sırasında maruz kaldıkları el ve makine hareketleri etkisiyle yaprakların kırılmasından ve kopmasından tütün parçaları meydana gelir. Her ne kadar bu tür tütünler için kırık ve klasman dışı tütünler desek bile bu tütünlerin harmancılıkta kullanılması mümkündür.

Karadeniz için 8 mm , diğer bölgeler için 12 mm çapında olan eleklerden geçmeyecek büyüklükte olan bu tütün parçaları ayrı denk veya tonga haline getirilir ve buna kırık tütün denir. Kırık tütünler, harmancının gerek maliyet, gerekse içim niteliğini bakımından denge sağlama tütünüdür. Çünkü kırık tütün hem ucuz olmakta hem de tüm nevilere ait tütünlerin karışımından,yani işlenen ellerin kendi aralarındaki paçalından oluşmaktadır. Burada dikkat edilecek hususlar, kırık tütünlerin rengi, hangi ellerin işlemesinden meydana geldiklerini saptamak ve özellikle de içlerinde toz ve yabancı maddeler olup olmadığını tespit edilmesi gerekir. Tüm bu vasıfları göz önünde tutarak harmancı, orta ve düşük kalite mamul harmanlarında kırık tütünleri hiç kuşkusuz değerlendirebilmektedir.

Tabii bu klasik neviyat gradları dışında harmana gelen tütünlerin arasından bazen tütün yapraklarını değişik tasnif etme sistemi uygulanarak oluşturulmuş gradlara da rastlamak mümkündür.

Bunlardan birincisi ; bazı ülkelerde bazı ülkelerde çıkıntı (ara neviyat) ismi altında ticari amaçlar doğrultusunda oluşturulmuş partiler hazırlanır. Çıkıntı adlı neviyat , bir ara garddır. (Bizde ise çıkıntı, normal neviyatlandırmada ticari değeri olmayan tütünler için kullanılır.)

Genelde tütün yapraklarının bariz kalite farklılıkları bazında tasnif edilerek ve Pazar isteklerine göre üç sınıfa ayrılır. Klasik anlamda çıkıntı neviyatını, başlıca fazla arızalı veya normal kurutulmamış, renkleri matlaşarak yeşilimsi nüanslara bürünmüş üst ellerin ve ikinci anaların yaprakları teşkil eder.

İkinci bir neviyatlandırma şekli ise yüniktir. Bu birleştirilmiş grad anlamındadır. Komşumuz Yunanistan ‘da , ülkemizde ise daha düşük kaliteli tütünler, ayrı ayrı ellerin pek belirgin olmadığı, kalite farklarının birbirine yakın olduğu durumlarda tütünler yünik olarak tasnif edilerek işlenirler ve denk haline getirilirler.

Grad esaslarına göre işlenerek harmanlara gelen tütünlere baktığımızda onları Yüksek kaliteli , Orta kalitede ve Düşük kalitede tütünler olmak üzere 3 kalite kategorisinde mütalaa edebiliriz.

a - Yüksek Nitelikli tütünler :

Görsel Nitelikleri : Diplerin haricinde tüm elleri kapsayan , yeşil ve kahverenklerin dışında sarı renkten açık kırmızıya kadar, az arızalı olanlar.

Kimyasal İçerik : Mineral madde ihtivası % 16’ ya kadar olan düşük veya orta derece içerikli tütünler. Keza şumuk katsayısı % 1.0’ın üstünde ve orta ile yüksek derecede reçine, eteri yağlar olanlardır. İçim özellikleri : Çok hoştan, hoşa giden etki çizgisini izleyen vasıfları taşımalarıdır.

b - Orta kaliteli tütünler:

Görsel özellikler : Orta derecede arızalı, açık yeşil, kırmızıdan açık kahverengi nüanslı tüm ellerin yaprakları

Kimyasal içerik : Şumuk katsayısı % 0.5-1.0, reçine ve eteri yağ ihtivası ise orta derecede.

İçim özellikleri : Genelde nötr olup biraz hoş ve kabaca olabilir. Fakat hiç bir zaman hoşa gitmeyen nitelikte değildirler.

c - Düşük kaliteli tütünler :

Tüm ellerden oluşabilirler. Şumuk katsayısı düşüktür. Umumiyetle % 0.5-0.6 nın altındadır. İçimleri biraz hoşa gitmeyen niteliktedir. Düşük kaliteli tütünlerde arıza dereceleri ve renk durumlarına göre 3 gruba ayrılırlar. Yeşilimsi-kahverengi, koyu yeşil ve koyu kahverengi renk taşıyan tütün yaprakları.

Sonuç olarak, yüksek kalitenin tütün bitkisinin ortasından ucuna doğru belirginleştiğini ve baçlıca bu yaprakların gerek görsel, gerekse kimyasal içerik açısından en zengin ve iyi içimli olduğunu vurgulayabiliriz.